غار شاپور با قدمتی بیشتر از ۱۷۰۰ سال از جاهای دیدنی استان فارس است که روی ارتفاعات چوگان با فاصله ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار گرفته و طولش تا مقدار زیادی در حد ۴۵۰ متر ادامه پیدا میکند. برای دیدن تصاویر بیشتر کلیک کمید دیدن قندیل، آب‌انبار، حوضچه‌ها و تالارهای این غار شما را […]
غار شاپور با قدمتی بیشتر از ۱۷۰۰ سال از جاهای دیدنی استان فارس است که روی ارتفاعات چوگان با فاصله ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار گرفته و طولش تا مقدار زیادی در حد ۴۵۰ متر ادامه پیدا میکند.
برای دیدن تصاویر بیشتر کلیک کمید
دیدن قندیل، آب‌انبار، حوضچه‌ها و تالارهای این غار شما را به یک ماجراجویی جذاب در یکی از جاهای دیدنی کازرون می‌برد؛ مخصوصا وقتی به مجسمه تنومند، شاپور پادشاه ساسانی نزدیک می‌شوید. بعد از طی‌کردن ۲۳۰ پله به این مجسمه می‌رسید و با دیدن جزءبه‌جزء آن می‌فهمید که این غار شاپور عجب ارزش و قدمتی دارد.
غار شاپور در ۴ کیلومتری شهر تاریخی بیشاپور، ۳۰ کیلومتری شهرستان کازرون و بخش انتهایی تنگه چوگان قرار گرفته است.قدمت طولانی و وجود مجسمه شاپور که از دوران ساسانی به یادگار مانده مهم‌ترین ویژگی غار شاپور است.شهر باستانی بیشاپور، تنگه جیز، دریاچه پریشان و پارک جنگی امامزاد سید حسین از جاهای دیدنی کازرون و نزدیک به غار شاپور هستند.قدمت غار شاپور به بیشتر از ۱۷۰۰ سال و به دوره پادشاهی ساسانیان می‌رسد.
تاریخچه غار شاپور
در منابع تاریخی قطعی و مشخص آمده که مجسمه شاپور به‌اندازه ۱۷۰۰ سال از زمان پادشاهی ساسانیان قدمت دارد اما درباره قدمت غار شاهور عدد خاصی گفته نشده است. اما همین که این غار قبل از مجسمه بوده یعنی از قبل از دوره ساسانیان قدمت دارد.
بعضی از باستان‌شناسان می‌گویند غار شاهور قبل از ساسانیان جایی مثل زیارتگاه برای برگزاری مراسم و آیین مذهبی مردم بوده است. یک باستان‌شناس فرانسوی هم زمانی درباره غار شاپور شیراز این‌طور استدلال کرد که چون تندیس شاپور در غار ساخته شده پس این غار احتمالا محل دفن شاپور اول هم بوده هست. البته این استدلال فقط در حد یک نظریه است و در منبع موثقی تبث نشده است.
غار شاپور کازرون را در پایین تنگه‌ای به نام چوگان ساخته‌اند که این تنگه ماجراهای تاریخی خاصی دارد. تنگه چوگان درواقع زمین بازی پادشاهان ساسانی بوده که در آن بازی محلی قدیمی ایرانی را به نام چوگان انجام می‌دادند و به همین دلیل نامش را هم چوگان گذاشته‌اند.
ارزش و قدمت تاریخی تنگه چوگان را زمانی بهتر می‌فهمید که از سمت غرب به شرق این تنگه حرکت می‌کنید و نقش‌های برجسته تاریخی حک‌شده روی آن را می‌بینید. این تنگه حدود ۱۲ نقش دارد که سه تای آنها مربوط به تصویر شاپور اول است و نماد پیروزی این شاه را بر امپراتوری باستانی نشان می‌دهد.
حالا این روزها غار شاپور میراث جهانی یونسکو شده و جایی برای من و شماست تا داستان‌های ۱۷۰۰ سال پیش را در ذرات، کتیبه‌ها، مجسمه و قندیل‌هایش جست‌وجو کنیم.
وجه تسمیه غار شاپور
فهمیدن وجه تسمیه غار شاپور نیاز به اطلاعات و بررسی زیادی ندارد چون تندیس سنگی ساخته‌شده از هیبت تمام‌قد دومین پادشاه ساسانی یعنی شاپور اول در قسمت ورودی غار، جواب واضح به این سوال است که چرا اسم این غار را شاپور گذاشته‌اند.
بخش‌های مختلف غار شاپور
در طول مسیری که در غار شاپور شیراز طی می‌کنید و به آن سرک می‌کشید، روی شنیدن صداها و تماشای ذرات سنگی کف و سقف غار تمرکز کنید. از استالاگتیت‌ها (ستونی از مواد معدنیِ کف غار) غافل نشوید! دستتان را زیر این استالاگتیت‌های قندیل‌مانند بگیرید و صدای چکه‌کردن آب را بشنوید و از ترشدن دست‌هایتان لذت ببرید.
قسمت‌های زیر از غار شاپور را که ببینید یعنی قسمت‌های اصلی و مهم غار را دیده‌اید. البته رفتن به بعضی از نقاط این قسمت‌ها چندان راحت نیست و بهتر است به جای اینکه همه قسمت‌های غار را کشف و تماشا کنید، ببینید اول برای شما جایی امنی است یا نه.
– ورودی غار
ورود شما به غار از ورودی یا همان دهانه آن شروع میشود که به‌اندازه ۳۰ متر طول و ارتفاعی در حد ۱۵متر دارد. کمی آن‌طرف‌تر بعد از دهانه، مسجمه شاپور در برابرتان قد علم میکند و قسمت دیگر دهانه، کتیبه‌های سنگی دیده میشود.
– راهروها و تالارها
غار شاپور کازرون سه تالار، چهار راهروی بزرگ و پنج راهروی کوچک دارد. تابه‌حال هیچ‌کس خبر نیاورده که تمام گوشه و کنار راهروهای و تالارهای غار را دیده باشد چون خیلی پیچ‌و‌خم دارد و بعضی جاهایش لیز و ناهموار است و امکانات مناسبی هم برای رفتن به این جاها وجود ندارد.
– ایوان‌های غار
در سال ۱۳۳۶ بعد از بازسازی غار، ایوان‌هایی ساخته شد تا مردم راحت‌تر بتوانند به‌سمت مجسمه شاپور بروند و آن را تماشا کنند. به‌طور کلی غار شاپور ۴ ایوان یا تراس دارد که برای رفتن از ایوان اول تا چهارم باید حدود ۲۲ پله را طی کنید. ایوان چهارم محل قرارگیری مجسمه شاپور است و این ایوان با ۱۲ پله به‌عمق غار دسترسی دارد.
– محل ذبح قربانی در غار
در انتهای غار بعد از یک پرتگاه و گودال قسمت صافی را می‌بینید که مشخص است آن را با دست ساخته‌اند. این قسمت محلی برای ذبح قربانی و مراسم‌های مذهبی مردم بوده است. بلندی سقف این قسمت بیشتر از جاهای دیگر است و به ۴۰ متر می‌رسد.
– کتیبه‌های غار
در قسمت دهانه غار دو کتیبه را می‌بینید که باعث و بانی نصب هر دوی آنها ارتش بوده است. موضوع یکی از کتیبه‌ها قدمت زیادی دارد و ترجمه کتیبه شاپور است اما دیگری بعد از بازسازی سال ۱۳۳۶ نوشته شد و داستان مرمت مجسمه شاپور را توضیح می‌دهد.
– حوضچه‌های آب
در آن روزهای دور آبی که ذره‌ذره از سقف به کف غار می‌چکیده نتیجه‌اش شده حوضچه‌های آبی که در غار شاپور می‌بینید. این حوضچه‌ها در قدیم احتمالا جایی بوده تا مردم ساکن در نزدیکی غار بتوانند آب مورد نیازشان را تامین کنند. حوضچه‌های غار شاپور ابعاد سه در چهار و چهار در پنج دارد و فاصله‌شان از هم ۵ متر است.
مجسمه باشکوه شاپور در غار
در همان بدو ورودتان به غار شاپور، باشکوه‌ترین اثر تصویری و تاریخی دوره ساسانیان را به‌شکل مجسمه مردی باابهت می‌بینید که ۱۷۰۰ سال عمر دارد. این مجسمه را از جای دیگری به غار نیاورده‌اند و یک هنرمند پیکرتراش با استالاگمیت‌های خود غار، آن را با ظرافت، دقت و حوصله با وسایل سخت آهنی و فولادی تراش و شکل داده است.
در اینکه مجسمه شاپور به دوره ساسانیان تعلق دارد نمی‌شود شک کرد چون باستان‌شناسان بعد از بررسی و دیدن عکس‌های پادشاهان دوران ساسانی و ظاهر تاج و قیافه شاپور اول با اطمینان‌خاطر گفتند که این مجسمه مربوط به دوره ساسانی است و از روی شکل‌وشمایل شاپور اول طراحی شده است.مجسمه شاپور یک مرد باصلابت و بلندقامت را با رنگ قرمزی ملایم جلوی چشمانتان ظاهر میکند که قدی در حد ۷ متر دارد و پهنای شانه‌هایش به بیشتر از ۲ متر می‌رسد.
وقتی به سر تا پای مجسمه شاپور نگاه می‌کنید، همه‌چیز از تاج کنگره‌‌‌ای، موهای حالت‌دار و موج‌دار، چشمان درشت، ریش کم و سبیل قیطانی مرد مجسمه‌ای عادی به نظرتان می‌آید، اما همین که نگاهتان به دست‌ها، دهان و پاهای مرد می‌افتد با دیدن جای خالی و خراب‌شده آنها جا می‌خورید، تعجب می‌کنید و حتی ممکن است به‌خاطر از دست‌رفتن قسمت‌هایی از این اثر تاریخی غمگین شوید.
این حس‌ها کاملا طبیعی است چون نبودن و خراب‌شدن قسمت‌هایی از مجسمه، دیگر یک اثر هنری و تاریخی نیست و نتیجه توجه‌نکردن به این مجسمه بوده است.
خیلی دقیق معلوم نیست که چرا مجسمه غار شاپور خراب شده؛ بعضی از افراد می‌گویند این مجسمه در اثر زلزله خراب شده و بعضی دیگر اعتقاد دارند که مهاجمان عرب در حمله عرب‌ها به ایران، تیشه به ریشه این مجسمه زده‌اند. به‌هرحال دلیلش هر چه که باشد، باعث شده که متاسفانه این روزها این مجسمه باعظمت را بدون دست و پا ببینیم.
با اینکه مجسمه غار شاپور دست ندارد، اما حالتش مشخص است که مرد دست به کمر ایستاده و آماده رزم است. مجسمه شاپور به جای پا، دو ستون دارد که این دو ستون بتونی نتیجه یک بازسازی نه چندان ماهرانه است.
بعد از سال‌های طولانی که مجسمه خراب‌شده در غار شاپور به حال خودش رها شده بود، محمدرضاه پهلوی در سال ۱۳۳۶ دستور بازسازی این مجسمه را به ارتش می‌دهد. ارتش این ماموریت را به فرمانده سپاه آن زمان می‌سپرد و بعد از شش ماه دوباره مجسمه شاپور سرپا میشود.
این بازسازی در آن زمان قطعا باعث شده تا مجسمه دوباره سردر غار بایستد و باقی بماند اما بازسازیش خیلی هنرمندانه نبوده و پاهای بتونی و کفش‌های مرد در اطراف مجسمه کمی نافرم و ناجور است.
با همه اشکالاتی که در مرمت مجسمه شاپور در غار شاپور به چشم می‌خورد، اما به‌خاطر این موضوع نباید ارزش تاریخی آن را دست کم بگیریم؛ چون قدمت این مجسمه از هزار سال هم گذشته و به همین دلیل از سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به‌ثبت رسیده است.
- نویسنده : فاطمه مداح
